مقدمه:

دعوای رفع تصرف عدوانی یکی از مهمترین و شایعترین دعاوی مطروحه  در دادگاهها میباشد ضمن اینکه در پست قبلی، یکی از پر دعاوی ترین موارد رو با عنوان معامله فضولی بررسی کردیم. اما دعوای رفع تصرف عدوانی بسیار شایع شده است، بطوری كه امروزه با توجه به اهمیت اموال غیر منقول و حجم پرونده های مطرح در محاکم تحت عنوان تجاوز به اموال غیر منقول، شناسایی و پرداختن به قواعد حاکم بر رفع تجاوز از این اموال ضروری میباشد. همچنین در دعاوی تصرف، قانونگذار از ظاهر تصرف حمایت کرده و مبنای وضع مقررات حاکم برای دعاوی، حمایت از نظم عمومی میباشد. لذا دعوای رفع تصرف عدوانی، یک دعوای غیر ماهیتی است که در برابر دعوای مالکیت مطرح میگردد. امروزه مفاهیمی همچون مالکیت و تصرف در روابط اجتماعی مورد شناسایی قرار گرفته و قانونگذار به تبع  بر رعایت حق مالکیت افراد تأکید داشته است. مبنای دعاوی تصرف عدوانی جلوگیری از احقاق حق شخصی جهت حفظ نظم جامعه میباشد و یکی از تمهیدات قانونی که در جهت حفظ و حمایت از اموال به شمار میرود، پیشبینی دعاوی رفع تصرف عدوانی حقوقی و کیفری است. این دعاوی به دلایل مختلف حجم وسیعی از پروندههای دادگستری را به خود اختصاص داده اند. فرد میتواند از طریق حقوقی یا کیفری اقدام کند و باید با توجه به ادله اثباتی خود یکی از این دو راه را انتخاب کند تا از اتلاف وقت خود و مراجع قضایی بکاهد. خصوصیات بارز دعوای تصرف عدوانی این است که در این دعوا به ماهیت حق رسیدگی نمیشود و رسیدگی به ماهیت در این نوع دعوا از موارد تخلف قضایی محسوب میشود. در این دعوا رابطه مستقیم بین متصرّف سابق و الحق باید مستقیم باشد، به طوري که خوانده باید بی واسطه و مستقیماً مال را از تصرف شاکی خارج سازد .بر همین اساس گروه وکلای متین  قصد دارد دعوای تصرف عدوانی حقوقی و کیفری را مورد بررسی قرار دهد.

تصرف عدوانی چیست؟

تصرف عدوانی به معنای اعم، عبارت است از خارج شدن مال از ید مالک یا قائم مقام قانونی او بدون رضای وی یا بدون مجوز قانونی. «تصرف» به معنای سلطه و اقتداری است که شخص به طور مستقیم یا به واسطه غیر، بر مالی دارد و «عدوان» نیز در لغت به معنای ظلم و ستم آشکار است.

دعوای تصرف عدوانی صرفا برای اموال غیر منقول است دعاوی تصرف به سه دسته تصرف عدوانی، دعوای مزاحمت و دعوای ممانعت از حق تقس یم می‌شوند.در دعوای تصرف عدوانی، تصرف باید مورد اثبات قرار بگیرد که برای طرح این دعوی سه رکن ضروری است:

1. سبق تصرف خواهان ( سابقاً ملک در تصرف خواهان بوده باشد)
2. لحوق تصرف خوانده ( در حال حاضر خوانده در ملک تصرف داشته باشد)
3. عدوانی بودن تصرف خوانده (خوانده بدون رضایت خواهان وارد ملک شده باشد)

طبق قانون تصرف عدوانی به دو دسته حقوقی و کیفری تقسیم میشود.  در تصرف عدوانی کیفری فرد باید مالکیت خود را بر اموال غیر منقول به اثبات برساند  اما در تصرف عدوانی حقوقی لازم به احراز مالکیت قبلی مال نمیباشد دعاوی حقوقی جز در موارد استثنایی فاقد مرور زمان طرح دعوا هستند به عبارتی دیگر طرح دعاوی حقوقی محدودیت زمانی خاصی ندارد  طرح دعوای کیفری دارای محدودیت زمانی هستند و اگر بیش از زمان مقرر در قانون از وقوع جرم و اطلاع زیان دیده بگذرد و او اقدام به طرح دعوا نکند حق طرح دعوای کیفری او ساقط میشود در نتیجه میتوان وجه اشتراکی  و افتراقات دعاوی تصرف عدوانی حقوقی و کیفری را اینگونه بیان کرد:
وجه اشتراکی:
 به واحد بودن فعل مرتکب (تصرف)، عدوانی بودن عمل ارتکابی، غیر منقول بودن مال موضوع دعوا، رعایت اصول و عدم رعایت تشریفات دادرسی، رسیدگی خارج از نوبت، عدم جواز جلب ثالث، تشدید مجازات در صورت تكرار عمل اشاره کرد.
افتراقات:
در خصوص افتراقات موجود میان دعاوي مزبور نیز میتوان به لزوم مالکیت در دعواي تصرف عدوانی کیفری و کافی بودن تصرف در دعواي تصرف عدوانی حقوقی، امکان طرح دعواي ورود ثالث در دعواي تصرف عدوانی حقوقی و عدم امکان طرح آن در دعواي تصرف عدوانی کیفری، امکان حبس محکوم علیه متصرف در دعواي کیفری بر خلف دعواي حقوقی اشاره کرد.